Johan en Marianne lijken het perfecte koppel, maar scène na scène wordt dit mooie beeld systematisch ontmanteld. Halve waarheden, leugens en bedrog leiden tot een pijnlijk verloop van hun huwelijk. Toch kunnen zij elkaar niet los laten. En wat begint als een hel, verandert in een zoektocht naar onvoorwaardelijke en belangeloze liefde. Scènes uit een huwelijk gaat over gespeelde onkwetsbaarheid en kleinmenselijke behoeften, tussen het verlangen anderen te behagen en ongemakkelijk eigenbelang, tussen het geloof in een maakbare wereld en de aanvaarding van het eigen falen.
ivo van hove
'Scènes uit een huwelijk (1974) van Ingmar Bergman is een epos over twee gewone mensen, Marianne en Johan. Ze zijn getrouwd, hebben kinderen en hun carrières zijn succesvol. Toch raakt hun huwelijk in een crisis. In zes episodes volgen we de helletocht en de loutering van een relatie tussen een man en een vrouw.
Bergman schreef Scènes uit een huwelijk als een serie van zes televisiedrama’s, die hij daarna bewerkte tot een film en uiteindelijk tot een toneelstuk. Deze versies verschillen van elkaar. Bij de toneelbewerking wilde hij de laatste scène schrappen, zodat het stuk eindigde met de scheiding, het failliet van de relatie tussen Marianne en Johan. Uiteindelijk zwichtte hijvoor de smeekbeden van zijn acteurs om de slotscène te behouden. Zo kreeg het toneelstuk geen Strindbergiaans duister einde, maar een einde waarin Johan en Marianne, in de woorden van Bergman, “op een heel andere manier burgers zijn geworden van de wereld.”
In de eerste scène zien we hoe Marianne en Johan in een illusie leven. Ze denken een ideaal koppel te zijn en moeten dat ook zijn voor hun omgeving en hun ouders. Marianne is advocate, omdat haar vader dat wilde. Johan portretteert zichzelf als een man die geslaagd is in de liefde en in zijn carrière, terwijl hij eigenlijk verlamd is door een existentiële angst in een wereld, die hij als de hel ervaart. Ondanks talloze waarschuwingen zien Marianne en Johan niet dat hun huwelijk een huis op drijfzand is. Wat volgt is een theatraal onderzoek naar het samen leven en de ware aard van de liefde. We zien hoe Johan en Marianne zich aanvankelijk vastklampen aan routineuze rituelen en zoethoudertjes, en hoe ze gevangenen zijn van wat anderen van hen verwachten. We zien hoe ze op zoek gaan naar een nieuwe, ideale partner en hoe ze zichzelf in die nieuwe relaties ontdekken, maar ook hoe ze elkaar herontdekken. Als het stuk eindigt, hebben ze geleerd zichzelf te zijn, ook in relaties tot anderen, met respect voor wie die andere is en wat hij of zij wil. Ze hebben geleerd dat liefde en seksualiteit niet samenvallen en dat liefde aards en onvolmaakt is, geen utopie, niets mystieks. Als we onvoorwaardelijk aanvaarden dat onze partner een mens is met een eigen identiteit, is liefde een vorm van vriendschap, met een eigen taal van acceptatie, ‘companionship’ en diepe affectie. Johan en Marianne hebben die taal geleerd: ze kunnen om elkaar geven, zonder enige bezitsdrang.
De vraag is gerechtvaardigd waarom je deze tekst na dertig jaar weer zou moeten opvoeren. Ik geloof dat het stuk alleen maar aan kracht heeft gewonnen. Volgens fundamentalisten zijn er twee pijlers in een samenleving: de bloedband en het huwelijk. Hierop baseren zij hun beeld van een maatschappij, die bestaat uit een serie van gesloten samenlevingen. Kijken naar het huwelijk is kijken naar de fundamenten van een samenleving. In deze kleine kern vinden we alle facetten terug die ons de maatschappij beter doen begrijpen. Scènes uit een huwelijk laat zien hoe de mens in een wereld zonder God op zichzelf wordt teruggeworpen, hoe hij in de Westerse beschaafde wereld zijn identiteit dreigt kwijt te raken en hoe moeilijk het is om samen te leven in onze beschaafde, open samenleving.'
programmaboek 18|19
Blader door het programmaboek door op onderstaande afbeelding te klikken of download als pdf.
